Wie heeft in de kunst nu behoefte aan representatie, vroeg columnist Elma Drayer zich onlangs af. Kunst gaat over het leven, meent Marisa Monsanto. Daarom is het bieden van nieuwe perspectieven die appelleren aan de werelden van verschillende mensen belangrijk.
Meestal haal ik mijn schouders op als Elma Drayer weer haar anti-woke riedel afdraait. Maar nu las ik haar column direct na het boeiende en intelligente betoog van Herien Wensink in dezelfde krant. Een interessante combinatie waaraan ik iets wil toevoegen.
Drayer juicht het beleid naar genderneutrale prijzen in de kunst toe omdat het hoort te gaan om wát je maakt, schept of neerzet en niet om wíe dat doet. Het nadeel dat nu alleen mannen prijzen blijken te krijgen, neemt ze op de koop toe. Zij verbaast zich over dat ‘malle verlangen’ naar representatie. Een aardig concept voor de politiek, maar wie heeft daar in de kunsten nu behoefte aan?
Laten we beginnen met waar politiek en kunsten nu eigenlijk over gaan. Net als de politiek gaan de kunsten over het leven zelf. De politiek beïnvloedt onze levens en de maatschappij. Politici moeten daarom weten welke gevolgen hun beleid voor mensen heeft. Zij moeten die mensen kennen. Alle schandalen die overheid en politiek nu teisteren (toeslagenschandaal, Groningen, arbeidsomstandigheden op Schiphol, enzovoort) tonen aan dat het daaraan in de afgelopen decennia heeft ontbroken. Het ontbreken van representatie is een belangrijke factor in deze tekortkoming.
De kunsten beschrijven het leven en voeren ons mee. Wij mensen hebben behoefte aan verhalen die ons optillen uit onze dagelijkse realiteit, ons inspireren onze dromen na te jagen, die ons vertellen dat wij niet alleen zijn in wat we ervaren, en ons zo houvast en moed bieden. We ontspannen terwijl ons een spiegel wordt voorgehouden, beleven een hartverscheurende aria, we worden geraakt door werelden en concepten in werken van kunstenaars. Kunst gaat over het leven – dat is waarom kunst ons raakt. Kunst is een condition humaine.
Single stories
Herien Wensink betoogt het belang van het doorprikken van ‘single stories’. De nood aan verhalen en personages voorbij de bekende clichés is hoog. Zij haalt Alida Dors, artistiek leider Theater Rotterdam, aan: ‘Wie wordt gehoord en welke verhalen geven wij de ruimte?’ Die vele verschillende verhalen met verschillende beleefde ervaringen en perspectieven, zijn juist van belang om te kunnen begrijpen wat ándere mensen dan traditionele bezoekers meemaken, zien en voelen. De kunsten zijn zo ook van politiek belang. Zij reiken zo politici een handvat aan om hun wereld- en mensbeeld te verbreden.
Wie schiet er wat mee op om zichzelf terug te zien in de kunst, vraagt Drayer. In 2016 reisde ik naar Parijs voor de tentoonstelling van Kehinde Wiley: de Afro-Amerikaanse kunstenaar die zwarte mensen levensgroot afbeeldt in trotse poses – in plaats van als arme drommel. Voor het eerst zag ik mensen van kleur geportretteerd op een manier waardoor ik mij niet beschaamd voelde. De tentoonstelling Surinaamse School in het Stedelijk Museum in Amsterdam in 2020/2021 ontroerde mij hevig, omdat ik mensen zag zoals ik, die waardig waren afgebeeld. Er waren aanmerkelijk meer zwarte bezoekers dan anders.
Hetzelfde gold voor Tell me Your Story in Kunsthal Kade (2020) in Amersfoort. Deze mensen vinden hier herkenning, een beleefde ervaring, iets wat raakt aan hun leven. Dat is ook het bestaansrecht van Theater voor Keti Koti. Overheid en kunstinstellingen weten dat het bieden van nieuwe perspectieven die appelleren aan de werelden van verschillende mensen belangrijk is. Hun publieke taak houdt in dat zij relevant zijn voor meer dan één gedefinieerde groep. Dat is belangrijk als je een samenleving wilt bouwen. En daarbij: al deze mensen betalen ook belasting.
Nieuwe verhalen
Misschien moeten we wel af van genderspecifieke én genderneutrale prijzen. Het gebleken nadeel dat alleen nog mannen prijzen krijgen toebedeeld elimineren we als volgt: loof prijzen uit voor de drie interessantste nieuwe verhalen van het jaar. Verhalen die nieuwe authentieke perspectieven bieden die het standaardrepertoire en ons wereldbeeld daadwerkelijk verbreden.
De verbazing van Drayer over dat ‘malle verlangen’ naar representatie tekent een gebrek aan respect voor mensen die niet denken zoals zij, omdat ze niet zijn zoals zij. Dat is hooghartig en polariserend. De belangrijkste kwaliteit voor de gepolariseerde tijd waarin wij nu leven is empathie. Het weten dat je met elkaar verbonden bent. Het nieuwsgierig zijn naar het verhaal van de ander. Met begrip voor de ander kunnen komen tot oplossingen voor tegengestelde belangen. Op weg naar een toekomst waarin wij werkelijk en goed sámen leven.